Trở lại chuyện Sài Gòn trong những ngày vừa qua, đối với
những người làm và yêu văn học nghệ thuật, sự ra đi của họa sĩ Thái Tuấn, “cây đại thụ” của hội họa VN là
một mất mát lớn. Suốt cuộc đời ông không làm gì khác ngoài hội họa. Ông đã 90
tuổi và vẽ cho đến khi từ giã “cuộc chơi”, từ biệt bạn bè, vĩnh biệt người ái
mộ. Xin dành một vài trang này để tưởng nhớ về ông.
Suốt cuộc đời chỉ biết vẽ
 |
| Con Gái |
Tang lễ cố họa sĩ Thái Tuấn chắc chắn sẽ có rất nhiều “anh
em cũ” đến tiễn đưa “lão làng” về nơi an nghỉ cuối cùng. Nguyễn Nghiệp Nhượng
nói với tôi như thế trước khi tôi từ Lộc Ninh về Sài Gòn .Tôi hiểu “anh em cũ”
có nghĩa là những anh em hoạt động trong lãnh vực văn học nghệ thuật trước năm
1975 ở miền Nam, chứ chẳng riêng gì ở Sài Gòn. Họa sĩ Thái Tuấn đã trở thành
một trong số vài nghệ sĩ nhiều tuổi nhất còn sống ở thành phố này. Ông trở
thành “cây đại thụ”, cũng như những hàng cây cổ thụ mà từ khi những người Bắc
di cư vào Nam năm1954, đã nhìn thấy trên những con đường đẹp nhất “đô thành”
thời bấy giờ.
Ông hoạt động liên tục từ khi ở miền Bắc “di cư” vào miền
Nam. Sau năm 1975, ông cũng như hàng triệu người Việt Nam khác, tìm đường ra
nước ngoài định cư. Ông qua Pháp và vẫn tiếp tục sáng tác. Suốt cuộc đời ông
không làm gì ngoài nghệ thuật, không biết gì đến những công việc khác ngoài
việc vẽ tranh. Năm 2006, ông trở lại Việt Nam và lại tiếp tục cuộc hành trình
của mình. Ông trở lại sống trong căn nhà ở “tuốt tắp” trong con hẻm nhỏ giữa
đường Yên Đổ, nơi ông đã sống từ những ngày trước đây. (Xin mở ngoặc là chẳng
biết cụ Tam Nguyên Yên Đổ mắc tội gì, bây giờ con đường Yên Đổ đã đổi thành
đường Lý Chính Thắng. Xin bạn đọc nhớ kỹ kẻo lầm).
Nhà ông là một ngôi nhà khó tìm nhất trong những căn nhà ở
Sài Gòn. Nhờ bất cứ ai chỉ đường vào nhà ông, chắc khó mà chỉ được. Lỗi ngõ
quanh co, quẹo trái, rẽ phải liên miên và những con đường chỉ đủ cho hai chiếc
xe gắn máy tránh nhau. Ngôi nhà nhỏ hẹp của ông nằm khép nép trong một xóm lao
động. Và từ hơn nửa thế kỷ qua đến nay, nó chỉ được sửa chữa qua loa cho “sạch
nước cản”, chứ không phải là một sự “đi lên” hay “đi xuống”. Cuộc sống của ông
thanh đạm lắm. Con người ông cũng vậy, giản dị, xuề xòa, đối với ai ông cũng
thân thiện, niềm nở.
Năm 2006, khi ông từ Pháp trở về VN, tôi đến thăm ông vài
lần. Những ngày sau cùng, ông sống trên căn lầu nhỏ, hệt như cái chuồng chim.
Chiều ngang 2m chiều dài gần 3m, nhưng có được cái máy lạnh. Khách đến chơi,
không được quá 3 người. Chỗ đâu mà ngồi. Cũng chẳng có chỗ treo tranh như nhà nhiều
họa sĩ khác. Trong phòng ông chỉ đủ chỗ treo một hai bức mới nhất. Mỗi khi cần
giới thiệu một bức tranh nào, ông phải nhờ một người con mang từ một nơi nào đó
trong nhà vào phòng.
Chính ở nơi này ông đã sáng tác 13 bức tranh trong triển lãm
vào tháng 12 năm 2006, tôi đã có dịp tường trình với bạn đọc trong bài “Lẩm Cẩm
Sài Gòn” số 118 ngày 20-12-2006. Không ngờ đó lại là lần triển lãm cuối cùng
của Thái Tuấn và sau đó vài ngày là bữa cơm thân mật của anh em chúng tôi, cũng
lại là bữa ăn với nhau cuối cùng ở nhà hàng Cơm Niêu. Thái Tuấn mang theo một
chai rượu vang, đúng … kiểu Tây. Bữa đó có cả cụ Mạnh Đan, vợ chồng Đằng Giao,
Nguyễn Thụy Long do bà chủ báo Cỏ Thơm ở Virginia về mời.
Những ngày cuối cùng
Anh cứ hẹn tôi, lúc nào sẽ lên Lộc Ninh nằm chơi vài ngày,
nếu thích sẽ vẽ mấy cô gái thượng. Trong hàng loạt tác phẩm của anh, hầu hết
diễn tả vẻ đẹp thiếu nữ thuộc nhiều thành phần khác nhau, có lẽ chỉ thiếu một
số cô gái miền sơn cước. Tôi nghĩ đó cũng là dự định của anh vào thời gian này.
Nhưng ý tưởng chưa thực hiện được thì anh đã nằm bệnh viện. Sau này, thỉnh
thoảng anh điện thoại cho tôi, hỏi thăm cây cỏ hoa lá, nhưng tiếng anh khào
khào qua điện thoại, chỉ được vài câu rồi con anh phải “phiên dịch” lại.
 |
| Lời chia buồn của hoa sĩ Tú Duyên và nhiếp ảnh gia Mạnh Đan |
Trước ngày anh ra đi, tôi vẫn nhận được tin tức anh qua điện
thoại. Vài ngày trước khi mất, các con anh nói rằng bây giờ anh chỉ “bút đàm”,
tức là chỉ nói chuyện bằng giấy bút, chứ không nói được. Mới hôm trước ngày
25-9, được tin anh ra khỏi phòng cấp cứu. Trưa hôm sau, 13 giờ ngày 26-9-2007,
được tin anh mất trên đường từ bệnh viện về nhà. Tôi cấp tốc thông tin đến bạn
bè khắp nơi. Một số bạn nhanh chóng hồi âm và giao cho tôi nhiệm vùa thay mặt
đi phúng điếu hoặc chuyển lời phân ưu đến tang quyến.
Những người “anh em cũ”
Tôi đáp chuyến xe đò vào sáng sớm về Sài Gòn.Trước đó tôi đã
nhờ Hàm Anh đặt sẵn vòng hoa để mang đến nhà tưởng niệm, trong khuôn viên nhà
thờ Tân Định, nơi quàn linh cữu cố họa sĩ. – Mới đó mà hôm nay đã thành “cố” rồi!
Khi tôi đến nơi đã là gần trưa, 3 người con trai của anh
Thái Tuấn đón sẵn, đưa vòng hoa của các bạn ở nước ngoài và chúng tôi vào bên
bàn thờ người quá cố. Rất nhiều vòng hoa của thân nhân và thân hữu để la liệt
bên linh cữu. Những cái tên rất quen của “làng văn, làng báo Sài Gòn những ngày
xưa”, tôi không thể kể hết.
Người con đầu của anh Thái Tuấn cũng đã ngoài 60, Thái nắm
tay tôi kể:
– Bác Tú Duyên và bác Mạnh Đan vừa ở đây về thì chú tới.
Anh Tú Duyên năm nay đã 92 rồi nhưng vẫn còn khỏe mạnh. Thái
đưa cho tôi xem mấy hàng chữ của họa sĩ Tú Duyên vừa ghi trong cuốn sổ lưu
niệm. Nét chữ mới chỉ hơi run, nhưng lời lẽ thì vẫn còn rất trẻ: Anh viết: “Cầu
cho linh hồn họa sĩ yên vui. Còn tôi hơn bồ 2 tuổi còn ngồi đây viết những lời
như thế này. Thân chào linh hồn họa sĩ. Đồng nghiệp Tú Duyên. Ngày 27-9-2007”.
Phía dưới trang giấy kẻ ô vuông là dòng chữ của Lão nghệ sĩ
nhiếp ảnh “râu dài” Mạnh Đan: “Vô cùng thương tiếc người bạn cố tri. Thái Tuấn
ra đi không bao giờ trở lại. Vĩnh biệt. Nguyễn Mạnh Đan”.
Còn vài chục trang giấy như thế của những người thân, những
người bạn, những người anh em, già trẻ lớn bé, lớp trước lớp sau, tôi không thể
kể hết. Điều đó chứng tỏ khi sinh thời ông đã sống như thế nào. Đó là điều quan
trọng chứ không phải là tên tuổi, nổi danh hay không nổi danh. Thái độ sống và
cách sống với những người xung quanh mới chính là con người thật.
Vĩnh biệt họa sĩ tài hoa Thái Tuấn.
